محمد رسول الله

  اطلاعات فیلم

 ◀نام: محمد(ص) رسول الله

 ◀کارگردان: مجید مجیدی

 ◀سال : 1394

 ◀زمان:178 دقیقه

 ◀گونه: زندگی نامه، درام، تاریخی

 ◀کشور سازنده: ایران

 

جامعه هدف
 ◀کودک

 ◀نوجوان

 ◀جوان

 ◀بزرگسال

مفاهیم مرتبط

 ◀رحمت

 ◀کرامت انسانی

 ◀وحدت ادیان

 ◀مهربانی

 ◀قدرت اللهی

 ◀مقاومت

 ◀صبر

خلاصه داستان
 

◀ابرهه یکی از فرماندهان سپاه حبشه که به فرمان پادشاه حبشه لشکرکشی می کند تا خانه خدا را از بین ببرد. ابرهه با چندین هزار نفر با اسب و فیل و تجهیزات به سمت مکه می آیند، اما به اراده خداوند در 3 کیلومتری مکه که حریم مکه محسوب می شود، فیل ها قدم از قدم بر نمی دارند و میلیون ها پرنده ابابیل(پرستوهای کوچک) در حالی که سنگ هایی در منقار خود دارند، که این سنگ ها، سنگ هایی از جهنم است بر سر لشکریان ابرهه فرو می ریزد و همه را از بین می برد. یک ماه بعد از حمله ابرهه، پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) به دنیا می آید و فیلم دوران جاهلیت و ظلم و ستمی که بر مردم می رود را به تصویر در می آورد و پیامبر که شاهد وقایع تلخ دوران جاهلیت است را تا سن 13 سالگی پیامبر تصدیق می کند.

مقدمه
  ◀فیلم محمد(ص) تجربه ای جدید در سینمای ایران است تجربه ای که باید انجام می شد که البته تبعاتی هم دارد. شاید انتظارات ما و خیلی از منتقدین فراتر از این فیلمی باشد که اکنون در حال اکران است اما نباید بدون در نظر گرفتن شرایط به قضاوت در مورد فیلم نشست و گفت نه ما فقط فیلم را نقد می کنیم و به شرایط کاری نداریم این سخن با ظاهر درست است اما اگر بیشتر دقت نمایید سرشار از مغالطه است ما باید فیلم را با کارگردان، با هدف او وبا آنچه الان مخاطب از آن برداشت می کند و دیگر موارد و شرایط در نظر بگیریم. این فیلم در بدترین حالت خود یک فیلم معمولی است که برخی انتقادات تخریب گونه نه تنها به سینمای ایران کمک نمی کند بلکه باعث ایجاد برخی شائبه ها هم می شود. در پایان به عقیده نگارنده مقایسه این فیلم با فیلم مصطفی عقاد کار درستی نیست چرا که او مقطعی از زندگی پیامبر را ساخته که سرشار از صحنه های حساس و حماسی با چاشنی جنگ است در واقع او هیجان انگیزترین قسمت زندگی پیامبر اسلام را ساخته است اما فیلم مجیدی مربوط به کودکی پیامبر اعظم است و از این لحاظ نمی تواند با فیلم مصطفی عقاد مقایسه گردد. امیدوارم تمامی منتقدین سعی کنند جانب انصاف را رعایت کرده وبه نقد فیلم بپردازند.

ارزش های بازنمایی شده در فیلم

نکات مثبت

  ◀داستان پیامبر اسلام

   پرداختن به داستان زندگانی پیامبر اسلام به خودی خود و صرف نظر از موارد دیگر کاری بزرگ و شایسته تقدیر است. همین که کارگردان اثر جرات می کند به سمت چنین موضوعی بروند و یک اثر بیگ پروداکشن را برای اولین بار در تاریخ سینمایی ایران با زندگانی پیامبر اسلام تجربه کند به عنوان نکته ای بسیار مهم می تواند ذکر شود.

 ◀نمایش قدرت اللهی

   فیلم در ابتدای راه خود به ماجرای ابرهه می پردازد و قدرت اللهی را به رخ مخاطب می کشد که پرندگانی ریز با طوافی گرد خانه خدا به جنگ سپاه فیل سوار می روند و آن سپاه به اصطلاح شکست ناپذیر را پرندگانی کوچک نابود می کنند. آری شروع این فیلم با نمایش قدرت پروردگار از نکات قوت و مثبت فیلم محمد(ص) است. پروردگاری که در ادامه می خواهیم زندگی فرستاده اش را ببینیم اینگونه با قدرت و جلال و جبروت در ابتدای فیلم جلوه می کند و مخاطب را میخ کوب می نماید. تصاویر پرندگان مخصوصا طواف آن ها گرد خانه خدا بسیار زیبا و چشم نواز است.

◀باور پیروان راستین ادیان

   روز میلاد پیامبر همانگونه که در ادیان یهود و مسیحیت مژده داده شده است به تصویر کشیده می شود. پیامبر حال باید موعود یهودیت و مسیحیت باشد. با توجه به ویژگی های گفته شده برای منجی در این ادیان ، بزرگان آن ها با دیدن نشانه های آن روز و پس از آن با دیدن نشانه هایی در محمد(ص) با توجه به آموزه های دینی خود به ایشان ایمان آورده و می فهمند که چنین شخصی همان منجی وعده داده شده است که البته با توجه به شرایط موجود و تاثیر گذاری یهودیت در جهان در تمامی طول فیلم با آن درگیر هستیم تا انتهای کار که صحنه تحول ساموئل را مشاهده می کنیم. براین جنبه از فیلم دو فایده عمده مترتب است یک قوت قلب بیننده مسلمان و دیگری تلنگر به مخاطب غیر مسلمان که اکنون قطعا مخاطب این فیلم است.

◀پیام جهانی و بین المللی

   محمد(ص) با جمع کردن ادیان و معرفی پیامبر اسلام به عنوان موعود آن ها که البته در کتب آسمانی ایشان هم بدان اذعان شده است به دنبال یک پیام جهانی و فراگیر است فیلم سعی می کند تمامی مسلمانان را در ابتدای امر با خود همراه کرده و سپس به دنبال معرفی خود به پیروان دیگر ادیان آسمانی باشد در این مسیر از دو شیوه استفاده می کند اول اینکه سعی می کند بر روی معجزات پیامبر تاکید کند( در ادامه در این باره توضیح داده خواهد شد) و دوم اینکه تاکید بر خصوصیات اخلاقی و رحمانی پیامبر می نماید ویژگی هایی که سازگار با فطرت انسانی است.

 ◀معجزات و کرامات

   بیشتر کارهایی که پیامبر در فیلم انجام می دهد و یا به عبارت بهتر اکثر اعمالی که از پیامبر در فیلم جلوه گر می شود، جنبه معجزه دارد. این جنبه معجزه از یک جهت که می تواند منسوب به پروردگار باشد از نقاط قوت اثر به حساب می آید و از آن جهت که بیننده عادت می کند که فقط کارهای معجزه آسا از پیامبر ببیند، می تواند جزء نکات ضعف کار به حساب بیاید. معجزه اصلی پیامبر ما که ایشان بدان معروف و مشهور است کتاب قرآن کریم است و نباید به وسیله موارد دیگر حتی شفای بیماران و یا معجزات دیگر تحت الشعاع قرار بگیرد.اما صرف نشان دادن معجزات و کرامات پیامبر درصورتی که گرفتار افراط در آن نشویم از نقاط مثبت یک فیلم سینمایی است.

 ◀فرقان بودن پیامبر از ابتدای تولد

   پیامبر اکرم از ابتدای تولد فرقان است پیامبر آمده است تا تمیز دهنده حق و باطل باشد و کعبه را که خانه خداست وحال به بتکده ای تبدیل شده است از لوس تلبیس برهاند. پس باید از همان ابتدا چهره ابولهب آشکار شود و حق و باطل آشکار گردد. پیامبر که از سینه مادرخود و هیچ زنی به جز کنیز ابولهب شیر نمی خورد به دنبال این امر است و از بدو تولد مذل کافران و معز اولیاست.

 ◀روشن و شفاف بودن دعوت پیامبر

   از زمان تولد پیامبر اوضاع به گونه ای پیش می رود که گویی هم مردمی که در مکه زندگی می کنند و هم مردمان ادیان دیگر به گونه ای فهمیده اند که این کودک سرنوشت تعیین کننده ای دارد. پیامبر چهل سال با این مردم قبل از بعثت زندگی می کند در صورتی که در دوران طفولیت خاص بودن او برهمه آشکار شده است و افرادی از قوم یهود به دنبال اویند. زمینه سازی هایی که برای دعوت جهانی خود در قبل از بعثت انجام می دهد؛ مانند شهره به امین بودن و پاکی، گویی به نوعی در حال آماده کردن فضا برای بیان رسالت است. این نکته که این دعوت گویی برای مردم در فیلم آشناست از نقاط قوت این اثر است. واقعیات تاریخی بر این امر صحه می گذارد که محمد امین چنان به خوبی شهره بود که هرچه می گفت همه می پذیرفتند و فیلم یک جور مقبولیت پیامبر را حتی در زمان کودکی به تصویر می کشد به گونه ای که وقتی او دعوت به خدا کند برای مردم گنگ و غریب نباشد.
 

◀اشاره به بحث تحریم و صبر پیروان پیامبر

    تحریم و بحث زندگی سخت در شعب ابی طالب چندین بار مطرح می شود هرچند جا داشت با توجه به شرایط کشور و مسائل زمانه بیشتر و بهتر بدان پرداخته می شد؛ اما همینقدر هم می تواند از نکات مثبت فیلم باشد. هرگاه بخواهی در برابر زورگویان و استکبار قد علم کنی و بگویی اشبتاه می کنید راهکار تحریم را پیش رو می گیرند تا مقاومت تو را بسنجند. اگر توانستی و با توکل بر خدا مقاومت کردی آن گاه پیروزی ولی اگر در برابر آن ها مجبور به سازش گردیدی این پایان کار نخواهد بود و روز به روز به امید سازش بیشتر شما و نابودی تفکر و منش شما حلقه را تنگ تر می کنند تا مقاومت شما را بشکنند. همزمان با تهدید نظامی ابوسفیان است که ابوطالب برای دادن خبر به پیامبر به شعب بر می گردد که در جلو خانه پیامبر فلاش بک فیلم رقم می خورد و ما به ذهن ابوطالب می رویم و اینجاست که سلسله ماجراهایی از حضور خداوند و نگاهبانی از فرستاده اش را می بینیم و اثبات اینکه خداوند این توطئه شوم حمله نظامی را نقش برآب خواهد کرد و از اینجاست که به ماجرای ابرهه و نقش بر آب شدن توطئه آن ها برای خراب کردن خانه خدا می رسیم.

 ◀قدرت سیاسی و منافع اقتصادی موانع اصلی عدم پذیرش دعوت اللهی

   قدرتمندان و ثروتمندان مکه هرچند به دعوت راستین پیامبر ایمان دارند و به گفته های او کمترین شکی نکرده اند اما هنگامی که سروری و منافع اقتصادیشان را در خطر می بینند در برابر پیامبر تا پای جان خود مقاومت می کنند. یکی از اصلی ترین دلایل عدم پذیرش دعوت اللهی که همانا حب جاه و مال است در محمد(ص) به تصویر کشیده می شود.
 

◀رنج ها و سختی های پیامبر اسلام

   پیامبر از همان بدو تولد با شرایط سختی روبه روست. پدرش را از دست داده و حال باید برای شیر خوردن به نزد دایه ای در خارج از شهر برود و از مادر خود دور باشد. آن گاه که می خواهد به نزد مادر بیاید پس از اندکی او را هم از دست می دهد و پس از آن پدربزرگش که تکیه گاه اصلی اوست از دنیا می رود. محمد (ص) راه عظیمی در پیش رو دارد باید هم چون آهن گداخته شده و خوب آماده مسیر گردد. رنج ها و سختی ها را برای رسیدن به هدف بالاتری باید تحمل کند که آغاز نبوت و رسالت هم شروع رنج ها و سختی های دیگری برای پیامبر است.
 

◀زمینه شاعرانه و خیال انگیز فیلم

   فیلم هماهنند برخی دیگر از آثار مجیدی مثل رنگ خدا زمینه خیال انگیز و شاعرانه دارد و بیشتر تصاویری که از کودکی محمد(ص) در مکه و در یثرب می بینیم و حتی در قسمتی که به کوهستان رفته است با تصاویر خیال انگیز و شاعرانه پرواز قاصدک ها رو به رو هستیم همانطوری که در یثرب موقع بازی کردن با دیگر کودکان فضایی شاعرانه ایجاد شده است. این جنبه اگر چه می تواند باعث تلطیف فضای فیلم و برانگیختن احساسات انسانی و فطرت انسانی گردد؛ اما نباید از جنبه دیگر آن که دور شدن از واقعیت و ایجاد تخیلاتی است که شاید مخاطب را منحرف کند غافل شد.
 

◀پیام رحمت و مهربانی

   جنبه رحمانی فیلم از نکات مثبت آخرین اثر مجید مجیدی است. سعی مجیدی بر نشان دادن چهره ای مهربان و رحیم از پیامبر اسلام بوده است و تمام سعی خود را کرده است که در سلسله خرده داستان هایی که روایت می کند در کنار بیان باور سایر ادیان به پیامبر جلوه ای رحمانی و مهربان از پیامبر اسلام را به جهانیان معرفی کند که این به عقیده نگارنده با موفقیت نسبی هم همراه بوده است.

 

◀جلوه های بصری زیبا و دوست داشتنی

   فیلم جلوه های بصری زیبا و خوبی دارد. بیننده از دیدن جلوه های تصویر لذت می برد علاوه بر این فیلم برداری و موسیقی گوش نواز فیلم هم به کمک زیبایی جلوه های بصری آمده است. تصاویر زیبایی در فیلم می بینیم که می تواند ماندگار باشد سپاه ابرهه و حمله پرندگان ابابیل و یا صحنه مربوط به نجات یک قوم از قحطی از جمله این موارد است. تمامی تصویرسازی های زیبای فیلم از صحرای حجاز تا خانه کعبه و مکه همه دست به دست هم می دهد تا با تصویر برداری استرارو و طراحی صحنه کلژاکویچ و جلوه های تصویری اندرسون امریکایی و همچنین موزیک ای آر رحمان فرانسوی لحظاتی ملموس را برای مخاطب بیافرینند و او را به هزار و چهار صد سال پیش برده و با خود همراه کنند که می توان از این جنبه به فیلم نمره عالی داد.

 

نکات منفی

  ◀خیلی خاص نشان دادن پیامبر

   نشان دادن تصاویر رویایی و شبیه افسانه ها از پیامبر در فیلم مجیدی موج می زند. در برخی نماها این گونه تصاویر با فیلم های افسانه ای هالیوود برابری می کند. پرداختن رویایی به پیامبر و نشان دادن پیامبر در میان موج های آب و حرکات دست او یا نورهای عجیب و غریب متصاعد شده از خانه و گهواره پیامبر همه و همه در همین راستا است. همان طور که در موردهای قبل هم توضیح داده شد جدا کردن پیامبر به وسیله نشان دادن یک سری تصاویر خارق العاده و غیر بشری یا به عبارت دیگر افسانه ای می تواند باعث ایجاد فاصله بین بیننده مسلمان از پیامبر و شاید سخت شدن درک او توسط بیننده غیر مسلمان شود. نباید قداست پیامبران زیرسوال برود و نه باید به گونه پرداخته شود که شبیه افسانه های یونان باستان و شاهنامه خودمان باشد تا مخاطب نتواند با آن ارتباط برقرار کند هر چند معجزات و کارهای خارق العاده پیامبر اسلام در پذیرش دعوت ایشان توسط مردم بی تاثیر نبوده است اما زبان منطقی و عقلایی قرآن و دعوت پیامبر بیش از هر چیز باعث پذیرش دین اسلام در بین توده های مردم در طول تاریخ بوده است.
 

◀ایجاد تناقض در ذهن مخاطبان با معجزات پیامبر
   نکته دیگری که مجیدی سعی می کند به تصویر بکشد کرامات و معجزات پیامبر است. اما نکته ظریفی که در این بین شاید از نگاه سازندگان اثر مغفول مانده این است که کرامات زیاد و معجزات فراوان اگر در یک فیلم به آن شدت به نمایش گذاشته شود برای مخاطب هم توقعات بی مورد می تواند ایجاد کند هم می تواند باعث عادی شدن آن گردد. حال آنکه معجزه پیامبر ما قرآن است و این معجزات به نسبت آن باید در حاشیه قرار گیرد که متاسفانه در جای جای فیلم ما شاهد معجزات و کرامات هستیم و این است که باعث حیرت و تحول مردم می گردد وبر دیگر جوانب در فیلم غلبه می کند. حلیمه توسط پیامبر شفا پیدا می کند و اهالی آن روستای قحطی زده با حرکات جالب آب نجات پیدا می کنند. در واقع نکته اصلی پرداختن زیاد به چنین کراماتی است که باعث می شود اصل داستان و نقطه عطف فیلم به سمت آن برود. ما در اعتقادات خود این گونه کرامات از سوی پیامبر را بسیار ساده و معمولی و طبیعی از جانب ایشان می دانیم. البته نشان دادن آن ها خالی از لطف نیست؛ اما تاکید بیش از اندازه بر روی آن با جلوه های ویژه زیبا و معطوف کردن نگاه های بیننده به آن می تواند از نکات منفی فیلم باشد.
 

◀نپرداختن به زندگی عادی پیامبر(انا بشر مثلکم...)

   به عنوان یک بیننده قبل از فیلم انتظارم این بود که برخی مناسبات و زندگی کودکی خود پیامبر را مشاهده کنم و از زندگی عادی او یک اثر دراماتیک ببینم. اما موقعی که با فیلم مواجه شدم این انتظاراتم به هیچ وجه برآورده نشد و به جز یک صحنه از بازی پیامبر با کودکان که آن هم البته بازی نبود و چند ثانیه پیامبر دوید، چیزی ندیدم. از پنج سال زندگی پیامبر با حلیمه فقط یک صحنه شفا دادن پیامبر آمده بود. زندگی پیامبر با دایه اش و اتفاقات آن می توانست ما را با کودکی پیامبر اسلامی درگیر کند. موارد بسیار اندکی در فیلم طبق این آیه انا بشر مثلکم دیدم و در اغلب موارد انا بشر غیر مثلکم دیدم.
 

◀توجه بیش از اندازه به جلوه های ویژه و به همین نسبت خالی شدن از محتوا
   این مورد شاید تا حدودی به مورد قبل مرتبط باشد محتوای فیلم و به معنای دقیق تر فیلمنامه از جلوه های ویژه و زیبایی های بصری فیلم عقب مانده است. آن قدر که تصاویر و جلوه های زیبا در فیلم داریم محتوای لازم را نداریم. در جاهایی مبهوت می شویم و کاملا نظاره گر فیلم می مانیم اما کمترین محتوا را دریافت نمی کنیم  یا شاید بتوان گفت مخاطب چنان درگیر و جذب آن جلوه ها می شود که از محتوای فیلم باز می ماند. مشکل جلوه های ویژه نمی تواند باشد بلکه مشکل در نانتوانی فیلمنامه برای رساندن خود به این جلوه هاست.

◀خرده روایت هایی که ارتباطشان با هم به سختی برقرار می شود

   فیلم سرشار از خرده روایت هایی است که در زندگانی پیامبر اتفاق می افتد و برخی جاها به کارهای اپیزودی تنه می زند. هرچند سعی شده است بوسیله برخی ترفند ها مثل وجود ساموئل یکپارچگی حفظ شود اما در جاهایی هم مشاهده می شود که کار گویی قسمت هایی جدا از هم شده است. البته نگارنده با نظر آن دسته از منتقدانی که فیلم را چند کلیپ جدا از هم دانسته اند به شدت مخالف است چرا که ماجرای آن از ابتدا تا انتها و حرف کارگردان مشخص است اما این انتظار ما از فیلم و کاری دراین سطح است که شاید باعث نارضایتی ما از فیلم شود.
 

◀مشکلات پیش آمده در انتخاب بازیگر

   با تمام احترامی که برای کارگردان قائلم اما در بحث بازیگران انتقاد جدی دارم به جز شجاع نوری که واقعا با بازی درخشان خود توانسته است حق مطلب را ادا کند. سایر نقش ها را نمی پسندم. البته شاید بتوان گفت برخی جاها از عهده کارگردان خارج بوده است اما بالاخره باید لااقل کار برای مخاطب ایرانی و برخی کشورهای منطقه که مخاطب سریال ها و فیلم های ایرانی هستند لوس نشده باشد. محسن تنابنده که اکنون همه او را به عنوان کمدین می شناسند در نقش ساموئل یهودی است که قرار است چهره ای خشن داشته باشد اما ما هی منتظریم کاری کند تا ما بخندیم! لیلای سریال لیلا مادر محمد(ص) است که اتفاقا در فیلم لیلا که از صدا و سیما پخش شد هم هیمنگونه بود. تصویر اولی که از آمنه به نمایش در آمد همه می گفتند اینکه لیلاست! و یا استفاده از مهدی پاکدل در نقش ابوطالب که سابقه نقش های آرام و رمانتیک او بیشتر از سایر نقش هایش می باشد به نظر من برای ابوطالب که او را فردی با صلابت و دلیر می دانیم زیاد مناسب به نظر نمی رسد.

 آیات و روایات مرتبط
1-«قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَر مِثْلُکُمْ یوحی إلَی أَنَّما إلهُکُمْ إِله واحِد فَمَن کانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یشْرِکْ بِعِبادةِ رَبِّهِ أَحَدا؛ بگو: همانا من بشری همچون شمایم (جز اینکه) به من وحی می شود که خدای شما خدای یگانه است. پس هر که به دیدار پروردگارش (در قیامت و به دریافت الطاف او) امید وایمان دارد، پس کار شایسته انجام دهد. و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نسازد. (سوره کهف، آیه 110)
2- «هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّه ...؛ (فتح، 28)(1) او (خدا) کسی است که فرستاده‌اش را با رهنمود و آیین حق فرستاد تا آن را بر همه آیین‌ها چیره سازد».
3-«أُعْطِیْتُ خَمْساً ـ وَ لاأَقُولُ فَخْراً ـ بُعِثْتُ إِلَى الأَحْمَرِ وَ الأَسْوَدِ، وَ جُعِلَتْ لِىَ الأَرْضُ طَهُوراً وَ مَسْجَداً، وَ أُحِلَّ لِىَ الْمَغْنَمُ وَ لایَحِلُّ لاَِحَد قَبْلِى، نُصِرْتُ بِالرُّعْبِ فَهُوَ یَسِیْرُ أَمامِى مَسِیْرَةَ شَهْر، وَ أُعْطِیْتُ الشَّفاعَةَ فَادَّخَرْتُها لاُِمَّتِى یَوْمَ الْقِیامَةِ»؛ (پنج چیز خداوند به من مرحمت فرموده ـ و این را از روى فخر و مباهات نمى گویم [بلکه به عنوان شکر نعمت مى گویم] ـ من به تمام انسانها از سفید و سیاه مبعوث شده ام، و زمین براى من پاک و پاک کننده، و همه جاى آن مسجد و معبد قرار داده شده، غنیمت جنگى براى من حلال است، ـ در حالى که براى هیچ کس قبل از من حلال نشده بود، ـ من به وسیله رعب و وحشت در دل دشمنان، یارى شده ام [و خداوند رعب ما را در دل خصم ما افکنده] به طورى که در پیشاپیش من به اندازه یک ماه راه طى طریق مى کند، و مقام شفاعت، به من داده شده و من آن را براى امتم در قیامت ذخیره کرده ام)( پیامبر اکرم (ص) تفسیر «مجمع البیان»، ذیل آیات مورد بحث، این حدیث در «درّ المنثور» نیز از «ابن عباس» نقل شده است.(2). تفسیر «نور الثقلین»، جلد 4، صفحات 255 و 226)

نمره نهایی از لحاظ تربیتی