خاک نشینان افلاکی یا افلاک نشینان خاکی؟!
اطلاعات فیلم
◀نام: فرزند خاک
◀نام کارگردان: محمد علی باشه آهنگر
◀زمان: 90 دقیقه
◀سال ساخت: 1386
◀کشور سازنده: ایران
جامعه هدف
◀نوجوان
◀جوان
◀بزرگسال
مفاهیم مرتبط
◀عشق
◀تعالی
◀شهادت
◀شجاعت
◀امید
◀خانواده
خلاصه داستان
مینا به همراه پسرش به دنبال همسر شهیدش به مناطق مرزی کردستان و جایی که عملیات تفحص انجام می شود سفر کرده است. او می خواهد از مرز به شکل غیر قانونی عبور کرده و همسرش را بیابد. در همین جاست که معلوم می شود جسم همسر شهیدش سید مصطفی باطنی پس از سالها سالم از زیر خاک بیرون آمده و مردم منطقه کردنشین به عنوان یک قدیس و بزرگ او را محترم می شمارند. در راه سفر به سمت مقبره ای که همسرش در آن دفن شده است متحمل زحمت های زیادی می شود و در این راه گونا زن کرد به عنوان راهنما با او همراهی می کند. در راه رسیدن به مقبره سید مصطفی و سیر تکاملی که مینا طی می کند اجازه نبش قبر برای او صادر نمی شود در یک اتفاق گونا که وضع حمل می کند و در هنگام زاییدن از دنیا میرود. مینا که حال صاحب پسری شده نام او را مصطفی نهاده و به سمت ایران باز می گردد...
ارزش های بازنمایی شده در فیلم
✓نکات مثبت
◀امید : پایان بندی با امیدواری به آینده
هرچند فیلم داستان نسبتا تلخ را با فراز و نشیب های فراوان روایت می کند اما سعی می نماید در پایان امید را به دنیای داستان خود برگرداند. فیلم رنج یه زن که عشق خود یعنی مصطفی را ازدست داده است روایت می کند اما حال حتی به بدن بی جان او هم دسترسی ندارد و او را فرسنگ ها دورتر از خود می بیند و در پایان هم نه موفق به دیدار او می شود و نه می تواند مصطفی را به خاک ایران باز گرداند اما این داستان دردآور و سخت با یک پایان امیدبخش در دل کوه توام با سرسبزی محیط پیرامون به پایان می رسد. و مخاطب را به آینده ای امیدوار کننده بشارت می دهد.
◀توجه به حضور خدا و انوار الهی
بارها و بارها فیلم به وسیله نمادها و حتی دیالوگ ها حضور خدا و ناظر و کسی را تدبیر او به دست اوست را متذکر می شود. در صحنه استجابت دعای دخترک شهید و یا صحنه دیدار خانواده های ترک با زن مصطفی، حضور خدا با تمام وجود لمس می شود و گویی پشت تمامی این قضایا دست مدبر و پر قدرت خداوند بزرگ است که صحنه گردانی می کند و این ها نشانه های ذات اقدس اوست. نشانه هایی که کاملا در زندگی هر انسانی قابل رویت است.
◀حیات طیبه شهدا
هنگامی که مشخص می شود مصطفی در میان کردها به اندازه یک امام زاده مورد توجه قرار گرفته و حاجات آن ها را می دهد تنها چیزی که به ذهن مخاطب متبادر می گردد زندگی پاک شهدا پس از عالم دنیاست. حیات طیبه ای که اکنون مصطفی را مورد احترام تمام اهالی آن منطقه و از همه مهمتر مورد احترام ماموستای آنان قرار گرفته است و چنان انوار اللهی در این بدن تجلی یافته است که هر انسانی که اندکی به دنبال حق و حقیقت باشد را متحیر می گرداند. در صورتی که این فرد در جنگ با عراقی ها کشته شده است اما این حیات طیبه و این حیرت باعث شده است که دشمنان گذشته او حاجات خود را از وی طلب می کنند.
◀محوریت خانواده
تا اندازه زیادی فیلم سعی می کند خانوداه مصطفای شهید را هنوز گرم و زن او را خانواده دار نشان دهد. رابطه تنگاتنگ همسر مصطفی با پسرش و اینکه تا لحظه آخر هنوز به فکر پسرش می باشد نشان از این رابطه دارد. بوسه خداحافظی و دیالوگ های لحظه وداع در هوای بارانی و جلو ماشین به زیبایی القای این احساس افزوده است. اینکه باید خانواده باشد و خانواده از یاد فیلمنامه نمی رود خود می تواند در وانفسای سینمای ما یکی از نقاط قوت این اثر دفاع مقدسی باشد.
◀نورافشانی شهدا( تحت تاثیر گذاشتن دیگران)
یکی دیگر از ویژگی های بسیار تاثیر گذار این فیلم تاثیر سید مصطفای شهید بر اطرافیان است. گویی هر کس او را قبل از دفن شدن در ده دیده است به نوعی رابطه ای با عالم ملکوت برقرار کرده است و یک نوع سلوک را در کنار بدن بی جان مصطفی همراه با یک حال فراموش نشدنی تجربه کرده اند. دختر کوچک قصه که در پایان کشته یا شهید هم می شود مصطفی را دیده است و حال عجیب او از ابتدایی این که او را در فیلم می بینیم باعث تمایز او از دیگران می شود و چهره معصوم او گویی با انوار اللهی متصاعد شده از مصطفای شهید پیوند خورده است و این سبب شده که هرگاه منتظر یک اتفاق یا چیزی شبیه به آن در رابطه با آن دخترک باشیم
◀به تصویر کشیدن عشق پاک ( طی طریق سنگلاخ عشق برای رسیدن به همسر شهید )
از نکات قابل تامل و زیبایی که به عقیده نگارنده خیلی خوب و ملموس هم از آب درآمده است عشق بین همسر مصطفی و سید مصطفی است که نشان از یک عشق پاک و ساده بین دو انسان کاملا معمولی که در اطراف ما بسیار یافت می شوند دارد. در واقع عشق بین این دو در چند جای فیلم به آرامی روایت می شود عشقی که تاب و توان را از همسر مصطفی ربوده و به آخرین راه برای دستیابی به حداقل ممکن که جسد همسر شهیدش است و خطرات فراوان دارد متوسل شده است. آری مسیر طی شده توسط او مسیر سنگلاخ عشق است اما نه برای رسیدن به معشوقی زنده بلکه برای رسیدن به جسد به بدن بی جان او و این است که بربار دراماتیک کار هم افزوده است.
◀نمایش مقام متعالی شهیدان به دور از قدیس گرایی( مطلب انسان معمولی بودن مصطفی)
می توان فیلم را سرتاسر نمایش تعالی شهدا دانست بدون اغراق تصویری که فیلم و سازنده اثر از شهیدان می دهد به هیچ وجه دچار شعار زدگی نمی شود هرچند که مصطفای شهید ما اکنون به امام زاده ای تبدیل شده که مردم حاجات خود را از او می خواهند حتی همسر او مورد احترام عجیب اهالی قرار می گیرد و طفلی را برای درمان و دعا به او می سپارند و این است که منسوبات به او هم دارای ارزش شده اند. مقام متعالی از یک انسان که حال پس از مرگش گویی با انسان را زندگی می کند و آن ها را در پرتو روح بزرگ خود نگاهبانی و نگهداری می کند.
◀جنگ ادامه دارد و هیچ گاه تمام نمی شود( صحنه دردناک و زیبای شهادت دختر معصوم)
جنگ ادامه دارد و پایداری هیچ گاه پایان نمی یابد. این نکته ایست که با شهادت دختر معصوم در اثر بازمانده های جنگ پس از سالها بیان می شود. اینکه جنگ در زمان خود و یا اندک سالیانی بعد ادامه دارد سخنی ناصواب و نادرست می نماید و جنگ با تبعات فرسایشی خود ویرانی و نابودی را برای نسل های بعد و نسل های بعد به دنبال خواهد داشت. تبعات جنگ به هیچ وجه مختص به یک زمان و حتی زمان های نزدیک به آن نیست و تبعات دنباله دار و فرسایشی آن تا ابد ادامه خواهد داشت.
◀تقبیح تکفیری ها
فیلم اشاره ای هم به بحث تکفیری ها و کسانی که زیارت و توسل به ائمه را شرک می دانند می نماید و تصویر خشن آن ها را مورد توجه قرار می دهد. و در تصویر آتش زدن امام زاده به خوبی اشاره ای هم به خطرات راه و همچنین مشکلاتی که مصطفی را تهدید می کند نمی نماید.
◀نام هوشمندانه و استفاده از مفهوم نام آشنای خاک
خاک در فیلم با صحنه های تفحص کاملا پیوند خورده است و نام کاملی را برای فیلم ایجاد کرده است. از دفن مصطفی در خاک کشوری دیگر تا تفحص و جستجوی شهدا در خاک و در اعماق آن گرفته که سطحی برداشت از بحث مورد نظر است تا به وجود آمدن از خاک و بازگشت به خاک که سرنوشت محتوم هر انسانی هست. گویی بین دوخاک انسان قرار گرفته است و حال این فرزند خاک است یا فرزندان خاک اند که مورد توجه قرار گرفته اند و زندگی اللهی آنان در زمان حیات باعث رسیدن به یک زندگی پربار بعد ازمرگ و در عالم خاک شده است.
◀پرداختن به ایده های نو و بکر در دفاع مقدس
در فرزند خاک از کلیشه های مطرح در سینمای دفاع مقدس عبور می کنیم و روایت ما یک داستان و بکر و دست نخورده و پرداخت نشده در سینمای کشور است. داستانی که نه تنها انتظار مادران و همسران شهدا را مورد توجه و تکریم قرار داده بلکه حیات متعالی شهدا را هم به تصویر می کشد و اسیران خاک را نجات یافتگان عالم بالا به تصویر می کشد.
◀تصویر هنرمندانه انتظار منتظران
فیلم در واقع تکریم انتظار منتظران است تکریم انتظار همسرمصطفی که خود را پس از سال ها به آب و آتش می زند تا شاید بتواند جسم همسر شهیدش را لااقل به کشور خود منتقل نماید عشق و انتظار که انصافا با بازی خوب شبنم مقدمی کاملا درست و به جا از آب در آمده است. عشقی که پس از سال ها او را مستاصل و ناچار به معرض خطر مرگ کشانده است.
◀القای شوک به بیننده و معرفی زوایایی از ناگفته های جنگ
شوک تصاویر ورود به مقر تفحص هر بیننده ای را مات و مبهوت می کند و هنگامی که این تصاویر با صحنه گریه همسر بر استخوان های همسر شهیدش پایان می یابد. صحنه ای که گویی همسر مصطفی با آن همذات پنداری می کند و گریه های او را همان گریه های خود می یابد اشک می ریزد و با این وجود گویی این آرزو را برای خود می کند که روزی او هم به سید مصطفی دسترسی یابد هرچند استخوانی بیش از او باقی نمانده باشد. تاثیری که این صحنه بر روی مخاطب می گذارد بی شک می توان گفت کی از باشکوه ترین صحنه های فیلم های دفاع مقدس را ایجاد کرده است.
◀سلوک شخصیت اول داستان درپی همسر شهیدش
مینا راهی سخت و دشوار را از ابتدای فیلم برای جستجوی همسر شهیدش آغاز می کند و هرچه جلو تر می رود گویی در یک روند صعودی به سمت تکامل و تعالی هم در حرکت است. راهی که برای رسیدن به همسرش برگزیده راهی به سمت تعالی است و تعالی به سادگی به دست نمی آید باید از کوه ها و دره ها عبور کرد باید از انسان های پلید گذشت تا بتوان به قله رسید مسیری که هر وقت مینا می خواهد با مصطفی سخن بگویم چشم به قله کوه می دوزد و دامنه های سرسبز آن را مشاهده می کند. گویی مصطفی در قله است!
◀اشاره به لطافت و سادگی و پاکی رزمندگان
سادگی و لطافت از ویژگی های بارز رزمندگان اسلام است. بیان ویژگی های لباس و پوشاک رزمندگان و حتی نوع استخوان بندی و رنگ استخوان بندی رزمندگان که در فیلم برای شناسایی شهیدان تفحص شده به کار گرفته شده است بسیار هوشمندانه و یا به معنای بهتر تیزهوشانه بوده است. استخوان های نازک تر وسفیدتر و ویژگی های دیگر نشان از انسان های ساده و صاف و صادق می دهد. رزمندگانی که با این ویژگی ها گویی به ما نزدیک می شوند.
◀ارائه تصویری باورپذیر و آشنا همچنین بدون ابهام از شهدا ( شهدا از ما هستند و ما از شهدا)
فیلم درگیر کلیشه در تعریف و تمجید از شهدا نمی شود. سیرداستان با سخنانی که مینا در باره معرفی مصطفی در جلسه با ماموستا و یا در صحبت با دختر کوچک( مونا) پیش می رود و سید مصطفی یک انسان کاملا معمولی مانند هزاران نفر دیگر معرفی می شود که در پرتو اتفاقات دفاع مقدس به تعالی رسیده است و روح متعالی او الان شاهد و ناظر همسرش میناست. مینایی که کاملا به سان یک انسان زنده با مصطفی سخن می گوید و او را همیشه حاضر و ناظر خود می داند.
◀اشک برای شهدا و مادران و همسران شهدا
اشک؛ فیلم اشک مخاطب را درمی آورد و چه خوب است که اشک مخاطب در دیدن یک فیلم برای مفاهیم متعالی سرازیر شود. چه خوب است که فیلم بتواند روضه بخواند. چه ایرادی دارد که یک فیلم برای شهیدان مرثیه سرایی کند وبگریاند و به منبر نزدیک شود. البته تفاوت منبر و فیلم سینمایی واضح است اما اینکه فیلم به شکل هنرمندانه بتواند منبر را منتقل کند تاثیر صدچندانی خواهد داشت. گریه مخاطب بر تاثیر پذیری او از فیلم تاثیر مستقیم دارد.
✓نکات منفی
◀بی جواب ماندن برخی سوالات پسرشهید
از نکاتی که می تواند در نقد این فیلم بیان کرد ذکر این مطلب است که در فیلم اینگونه القا می شود که پسر شهید با سوالاتی روبه روست و دغدغه هایی دارد اما به شیوه های ملموس به سوالات او پاسخ داده نشده و بی جواب رها می شود البته شاید این کار تعمدا انجام شده باشد و برای درگیری مخاطب از آن استفاده شده باشد
◀عصبی نشان دادن دادن کلیشه ای نسل سوم
نکته ای که در بسیاری از فیلم ها دیده می شود که به نظر می رسد اکنون به کلیشه تبدیل شده است عصبی نشان دادن نسل سوم است نسلی که گویی از نسل قبل از خودش سوال های زیادی دارد که بدون جواب باقی مانده اند. مخصوصا فرزندان شهدا که در این گونه نقش ها بسیار به کار برده می شوند. شاید میشد از این مفهوم به گونه هنرمندانه تری استفاده کرد زدن به مرز پسر بعد از اینکه مادرش رفته است کمی دور از ذهن به نظر می رسد. و به گونه شاید برای نشان دادن همین عصبیت در این نسل باشد. البته تا حدودی اخلاق های منحصر به فرد این نسل را در تفاوت با نسل قبل می تواند تصور کرد امام پرداختن به این گونه و به این صراحت زیاد هنرمندانه به نظر نمی رسد.
◀بدبختی و فلاکت خارج از تصور خانواده کرد
خانواده کرد که در فیلم به نمایش گذاشته می شود دچار یک فلاکت عجیب و غریب است از دیوانه و عقب مانده گرفته تا همسر مرده و زخمی در این خانواده دیده می شود و از عرف خارج شده است. بدبختی و فلاکت آن مردمان بدون استفاده از چنین مواردی هم قابل بیان و تصور بود. همان زندگی سخت و رنج آور که از طریق استخوان های شهدا ارتزاق می کنند برای بیان این ویژگی کافی به نظر می رسید که با پرداختن به برخی موارد مقداری از این سیر خارج شده است.
در پایان:
باید گفت فیلم فرزند خاک فیلمی محترم و متین است. فیلمی با وقار و به جا با موضوعی بکر و دست نخورده! بازی های خوب شبنم مقدم و عالی مهتاب نصیر پور زیبای کار را صدچندان کرده است و روح معنوی و متعالی فیلم به ماندگار شدن این فیلم در تاریخ فیلم های دفاع مقدس کمک کرده است. در کل فرزند خاک فیلمی شریف از یک انسان شریف است که شرافت و پاکی شهدا و همسران آنان را با زبانی زیبا بیان می کند.
آیات و روایات مرتبط
1- و لا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاءُ عند ربهم یرزقون(169 آ ل عمران)
و گمان مبر آنان که در راه خدا کشته شده اند، مردگانی هستند، بلکه آنان زنده و در بارگاه پروردگارشان بهره مندند.
2- وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ یُقْتَلُ فِی سَبیلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْیَاء وَلَکِن لاَّ تَشْعُرُونَ( 154 بقره)
3- فالذین هاجروا و اخرجوا من دیارهم و اوذوا فی سبیلی و قاتلوا و قتلوا لا کفّرن عنهم سیئاتهم و لادخلنهم جناتٍ تجری من تحتها الانهار ثواباً من عند الله و الله عنده حسن الثواب((195 آل عمران))
آنان که از وطن خود هجرت کردند و از دیار خود بیرون رانده شدند و در راه خدا رنج کشیدند، جهاد کردند و کشته شدند، همانا بدی های آنان را می پوشانیم و آنان را به بهشت هایی که از زیر درختان آن نهرهای آب، جاری و روان است، داخل می کنیم و این پاداشی است از جانب خدا و پاداشی که از جانب خدا باشد نیکوست.
نمره نهایی از لحاظ تربیتی
شما می توانید فیلم زیبای فرزند خاک را از اینجا دانلود نمایید
