گذشتن از دالانی تاریک برای رسیدن به روشنایی
اطلاعات فیلم
◀نام: دهلیز
◀کارگردان: بهروز شعیبی
◀سال ساخت:1392
◀زمان: 90 دقیقه
◀گونه:خانوادگی، اجتماعی
◀کشور سازنده: ایران
جامعه هدف
◀کودک
◀جوان
◀بزرگسال
مفاهیم مرتبط
◀عشق
◀خانواده
◀تلاش و پشتگار
◀امید
◀عفو و بخشش
◀صبر و استقامت
خلاصه داستان
شیوا (هانیه توسلی) پس از به زندان افتادن شوهرش (رضا عطاران) از امیرعلی (محمدرضا شیرخانلو) پسرشان به سختی مراقبت می کند و تمامی خرج و مخارج زندگی را با کارگری کردن تامین می نماید. امیرعلی که حالا کلاس اول دبستان است با تصمیم مادرش و مددکار اجتماعی، پی می برد پدرش در زندان محبوس است. وی احساس پدرانه او را در می یابد. پدر امیرعلی معلمی است که در یک درگیری خیابانی فردی را به قتل رسانده و در آستانه قصاص نفس قرار گرفته است. از مرگ می هراسد و دوست دارد برای فرزندش پدری کند. اما اولیای دم، به خصوص خواهر دو قلوی مقتول هنوز قاتل را نبخشیده اند.شیوا به هر دری می زند تا برای شوهرش رضایت بگیرد حتی او توانسته است با تلاش زیاد دیه را هم فراهم کند او از هیچ تلاشی برای رسیدن به مقصودش فروگذار نمی کند. و در انتها این رفتن پسر به خانه مقتول و درد دل او با مادر پیر وی است که پایانی امیداوار کننده را برای ما رقم می زند.
ارزش های بازنمایی شده در فیلم
نکات مثبت
◀گرفتار نشدن در دام زیرسوال بردن قصاص
اولین نکته ای که می توان راجع به اولین ساخته بلند سینمایی بهروز شعیبی گفت گرفتار نشدن فیلمساز در دام زیرسوال بردن قصاص است. کاری که امروز در سینمای ما بسیار مرسوم است و بیننده پس از فیلم از حکم اللهی قصاص که به گفته خداوند در آن حیات جامعه است بیزار می شود.
◀حفظ حرمت ها و حریم ها
دوربین در دهلیز بسیار نجبیب است و تمامی حریم ها را رعایت می کند. سراغ جاهایی که نباید برود نمی رود. سعی نمی کند پستوهایی را که بیننده نباید ببیند برای جذابیت اثر به نمایش بگذارد. در یک کلام در اتاق خواب زن و شوهر را به رسم فیلم های سینمای آفت زده ما نمی بندد و در حالی که در باز است قصه خود را روایت می کند و جالب آن جاست که به خوبی و زیبایی حس را هم منتقل می کند و روابط گرم خانوادگی را به تصویر می کشد. سعی نمی کند کار را به جایی برساند که ذهن مخاطب خود ادامه حادثه را بسازد بلکه تا آخر صحنه ای که در اتاق خواب زن و شوهر می گذرد در باز است و هنگامی دوربین به عقب می آید کودک هم به جمع آن دو نفر اضافه می شود.
◀عفت و حیای زن به جای عشوه گری مرسوم
زنی که در فیلم شعیبی بازنمایی می شود بیشتر یک مادر است. مادری با حجب و حیا که به جای عشوه گری های مرسوم برای جذب مخاطب با بازی دلنشین و قصه پرکشش مخاطب را به خود جذب می کند. توسلی در فیلم با حداقل گریم ممکن ظاهر می شود و حداقل کلوزآپ های بی مورد در برخی فیلم ها را در این فیلم شاهد هستیم. شعیبی می تواند به راحتی از بازیگر نقش اول زنش یک بازی توام با لوس بازی های زنانه بگیرد اما هیچ گاه در این ورطه نمی افتد و عفت و حیای شیوا از آغاز تا پایان فیلم ادامه دارد.
◀روابط خانوادگی
یکی از دیگر مسائلی که به نظر می رسد کاملا مورد توجه کارگردان و نویسنده است روابط خانوادگی است. خانواده ای متشکل از پدر، مادر و فرزند. فداکاری های زن برای برگرداندن خانواده به حالت قبل خود است. گویی تمام تلاش او برای این است که خانواده اش را سروسامان دهد و هدفی جز این ندارد. در یکی از صحنه های زیبای فیلم آن شبی که پدر به خانه برگشته پس از رد و بدل شدن چند دیالوگ کوتاه و زیبا بین زن و شوهر پسر به حالت گریان از خواب بلند می شود و در آغوش گرم پدر با خنده می خوابد. گویی خانواده با حضور او تکمیل می شود و اصرار کارگردان بر نشان دادن این سه باهم از نکات کلیدی و ارزشمند این اثر است که وجه خانوادگی بودن در آن را بسیار پر رنگ می نماید. یکی دیگر از جاهایی که این مفهوم به زیبایی به تصویر کشیده می شود جایی است که امیرعلی خواب نیست ولی خود را به خواب می زند پس ازاین صحنه به زندان می رویم که پدر به نظر می رسد خواب باشد اما در ادامه می فهمیم او هم بیدار است بعد از آن مادر را می بینیم که از فرط کار گویی نشسته خوابیده است اما باز هم متوجه می شویم که مادر هم بیدار است او برمی خیزد و به سراغ پسرش می رود که دارد فیلم تولد گذشته اش را که هیچ گاه ندیده می بیند. این سیکل و این دایره خانوادگی بسیار زیبا و از موارد به یادماندنی در سینمای ایران می تواند لقب بگیرد.
◀روایتی ساده، صمیمی و واقعی
یکی از نکاتی که می تواند یک اثر سینمایی و یا تلویزیونی را قابل قبول نماید. جلوگیری از به وجود آمدن تکلف های بی مورد در روایت داستان است. قصه دهلیز به سادگی و نزدیک به واقعیت روایت می شود و سعی نمی کند از پیچیدگی های بی معنا و دور از ذهن مخاطب استفاده نماید. دهلیز در واقع زبان ساده و بدور از گریه وزاری زمان خود است. تصور اینکه برای خلق یک اثر هنری باید از زبان های پیچیده و عجیب و غریب استفاده کرد و مخاطب را در انتهای کار گیج و منگ نگه داشت، تصوری به شدت غلط و ناشی از سینمایی روشنفکرزده است. دهلیز در این دام گرفتار نمی شود و داستان خود را به ساده ترین شکل ممکن برای مخاطبش روایت می کند.
◀گرفتار نشدن در دام سیاه نمایی های مرسوم
قصه های مربوط به قصاص و خانواده های دو طرف دعوا به سادگی می تواند برای کارگردان و نویسنده فرصتی را برای سیاه نمایی ایجاد کند. همانطوری که در آثار سینمایی بسیاری این امر اتفاق افتاده است. از بدبختی های خانواده های دوسر دعوا و فقر و فلاکت بگیرید تا زیر سوال بردن حکم قصاص. به راحتی در چنین آثاری می توان مشکلات خانوادگی را بزرگ نشان داد و نیم نگاهی هم به فضای سیاسی داشت و زبان به انتقاد گشود. می توان به سادگی فضای فیلم را به سمت سیاه نمایی های مرسوم برد و شاید بتوان مخاطبی هم جذب کرد!
◀مصداق یک فیلم پاک
فیلم دهلیز مصداق یک فیلم پاک است. ورود یک مرد به فیلم و ایجاد رابطه های عاشقانه با شیوا می توانست در این فیلم به سادگی جاسازی شود. همچنین چندین داستانک مشابه می توانست در فیلم به وجود آمده و صحنه های ضد اخلاقی برای مخاطب رقم بزند که شاید جذاب هم باشد اما به هیچ وجه شعیبی سراغ آن نمی رود. او در دهلیز زنی نجیب را به تصویر می کشد بدون اینکه مثلا بخواهد نجابت او را با جواب رد دادن به مرد سومی تصویر کند. به این سمت نمی رود و هر منتقد منصفی خواهد گفت که نجابت شیوا در فیلم تمام و کمال است. فیلم بر این نکته تاکید دارد که می توان چنین صحنه هایی را نداشت می توان خیانت هم نکرد! امری که اکنون گویی به گونه ای دیگر و بالعکس شده است و در دیدن این گونه فیلم ها منتظر خیانت یا چیزی شبیه به آن از طرف زن هستیم.
◀کم حرف بودن و استفاده از بازی بازیگر
دهلیز کم حرف است و بیشتر مفاهیم خود را با دیالوگ های کوتاه و بازی بازیگران منتقل می کند. هر سه بازیگر اصلی در این امر موفقند. از بازی روان و خوب هانیه توسلی بگیرید تا امیرعلی شیرین قصه دهلیز. همگی کم حرف می زنند، کم آسمان ریسمان می بافند و بیشتر سعی می کنند با حداقل عبارات بیشترین مفهوم را منتقل کنند. بیشتر حرکات و رفتار های بازیگران در فیلم اثر گذار است. حرکات بدنی کودک بسیار خوب از کار درآمده است و کاملا حس مورد نیاز را به مخاطب منتقل می کند.
◀رفتارهای به جا و درست بازیگر کودک
انصافا یکی از درخشان ترین نقاط فیلم بازی بازیگر کودک است. شیرخانلو کاملا گویی به امیرعلی تبدیل شده است. پدر و مادر گفتن هایش و رابطه صمیمی و واقعی او با خانواده اش بسیار خوب درآمده است. هنگامی که او دست پدر را می بوسد تا اعماق جان مخاطب نفوذ می کند. از صحنه شکستن شیشه همسایه که اصلا نمی توان گذشت. خوب بازی گرفتن و البته استعداد سرشار این کودک کمک شایانی به باورپذیری و زیبایی اثر کرده است. همیشه همراه فیلم است و نقشی یکدست با کنش ها و واکنش های طبیعی و خوب را از امیر علی در کل فیلم مشاهده می کنیم. که جای تحسین برای او و برای سازندگان اثر دارد.
◀فرهنگ عذرخواهی
تاکید فیلم بر فرهنگ عذرخواهی از دیگر نکات مثبت دهلیزاست. دهلیز بر عذرخواهی در شرایطی که ممکن است بخشیده نشویم تاکید دارد. مهم انجام وظیفه است و آن هم عذر خواهی از کسی است که ما صدمه ای به او وارد نموده ایم. استفاده از داستان شکسته شدن شیشه همسایه و عذرخواهی کودک و بخشیده نشدن او به خوبی با قصه قصاص پدر عجین می شود و به زیبایی کار می افزاید. در انتهای فیلم که کودک گویی برای گرفتن رضایت به سمت خانواده مقتول می رود دقیقا برعکس صحنه ایست که پدر پسرش را برای عذرخواهی کردن نزد همسایه می برد و در چند جای دیگر هم چنین اتفاقات معکوس و زیبایی وجود دارد.
◀قوی و وفادار بودن زن سرپرست خانوار
شیوا پس از زندانی شدن همسرش سرپرست خانوار شده است. او زنی بسیار قوی و توانا به تصویر کشیده می شود. مخاطب صلابت را در شیوا می بیند. او حتی به شوهر زندانی اش هم دلداری می دهد، آن گاه که پس از ناامیدی به او می گوید من کفش آهنی به پا دارم. شیوا وفادار است. خود را تماما در جهت حل مشکل خانواده اش قرار داده است. هیچ گاه فکر طلاق، زندگی دیگر و مفاهیم این چنینی نیست و هیچ کدام از این ها در فیلم جایگاهی ندارد. او به تلاش خود ایمان دارد و با قوت و صلابت در این راه قدم بر می دارد. زن سرپرست خانوار که البته به جبر روی به کار بیرون از خانه آورده است تا بتواند خرج مخارج خود و فرزندش را فراهم کند برای مخاطب دوست داشتنی و قابل ستایش است.
◀دیدن نیمه پر لیوان
از دیگر نکات مثبت و قابل تقدیر دهلیز دیدن نیمه پر لیوان است. در این اثر بر خلاف تصور رایج که ناشی از بسیاری فیلم های سینمایی ماست زندان بانان و رئیس زندان آدم های خوبی هستند وحتی کمک بسیار زیادی به بهروز جهت رضایت گرفتن می کنند. جایی که شیوا کار می کند سرکارگر آدم خوبی به نظر می رسد، فضای زندان هولناک و ترسناک نیست. خیابان های شهر سرشار از کثافات نیست بلکه کاملا معمولی و طبیعی نشان داده می شود. ملت همگی با هم دعوا ندارند و همه جور آدمی می شود یافت. یک کلام می توان گفت آدم ها معمول افراد جامعه ما هستند یا به عبارت دیگر اکثریت افراد جامعه ما هستند. علت ارتباط قابل قبول مخاطب با دهلیز هم می تواند این امر باشد.
◀تقبیح دروغگویی؛ آدم های ترسو دروغ می گویند
تقبیح دروغ گویی به عنوان یکی از بدترین رذائل اخلاقی از دیگر نکات مثبت دهلیز است. دهلیز در چند مورد با دروغ گویی و سپس تقبیح آن مواجه است. بار اول در جریان اینکه مادر به پسرش راستش را نگفته و ماجرای زندان بودن پدر را به درستی برای او بازگو نکرده از ترس آنکه نکند قصاصی درکار باشد و ماجرای دوم هم شکستن شیشه همسایه که پسر دروغ می گوید. نتیجه این که پدر این جمله کلیدی و ساده را خطاب به پسرش می گوید: دروغ کار بدی است دروغ کار آدم های ترسوست.
◀گرفتار نشدن در ورطه اشک و آه
قابلیت گرفتار شدن در ورطه اشک و آه و عجز و لابه کردن در این فیلم زیاد است. چیزی که هرگز شاهد آن نیستیم حتی اشک ها و گریه های شیوا همه در جای خود به کار گرفته می شود. لب به شکایت گشودن و دادو فریاد کردن در این فیلم به حد اقل خود می رسد و این از نکات مثبت دهلیز است. به جای اینکه عجز و ناتوانی در فیلم ببینیم به جای اینکه شکوه و شکایت در فیلم ببینیم، تلاش و پشتکار مثال زدنی یک زن در راه آزادی عشقش را می بینیم که از تمام وجود خود برای گردهم آمدن دوباره خانواده اش مایه می گذارد.
نکات منفی
◀پوشش زن می توانست مناسب تر باشد
هرچند به سختی می توان حتی به پوشش زن در این فیلم انتقاد وارد کرد اما باز هم پوشش بازیگر زن مخصوصا پوشیده بودن موهای او می توانست بسیار مناسب تر باشد. حجاب کلی شیوا قابل قبول است و هیچ گونه نکته منفی و یا خودنمایی در آن نیست اما تنها چیزی که در آن دیده می شود نکته ای است که اشاره شد.
◀جای مناسک دینی همچون دعا و نماز بسیار خالی است
مناسک دینی همچون دعا و نماز جایگاه بسیار ناچیز و قابل اغماضی در فیلم دارد.فیلم نگاه آنچنانی به این مقوله ها ندارد. در واقع نماز و دعا ویا توکل بر خدا در مسیر فیلم و رسیدن به هدف نهایی را نمی بینیم. در صورتی که دهلیز قابلیت بسیار زیادی برای بهره گیری از اینگونه مناسک و دعا ورازونیاز با خدا دارد.صحنه هایی از رازو نیاز شیوا با خدا با نگاه های امیرعلی می توانست موقعیت هایی زیبا و در خدمت داستان برای دهلیز و شعیبی ایجاد کند که متاسفانه کلا به این قضیه پرداخته نشده است.
◀حضور خدا را پررنگ نمی بینیم
عفو و بخشش احتمالی برای آزادی بهروز اگر با حضور خداوند و به خاطر او نباشد تاثیرات حداقلی خواهد داشت. در این بین حضور خدا کمرنگ است و تا حد زیادی جای کار دارد. بخشیدن به خاطر فرزند و یا موارد نظیر آن چرا ارزشمند می شود به خاطر اینکه حکم خداوند است. هرچند در یکی دو جا به آن اشاره می شود و یا در صحنه شعر خواندن امیرعلی در مدرسه ما حضور خدا را حس می کنیم اما با توجه به موضوع و روند قصه آن انتظار می رود که خدا ملموس تر و بهتر در این فیلم جلوه گری کند و نمایان باشد.
آیات و روایات مرتبط
1- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَى بِالأُنثَى فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ ذَلِکَ تَخْفِیفٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَرَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدَى بَعْدَ ذَلِکَ فَلَهُ عَذَابٌ أَلِیمٌ(بقره 178)
اى کسانى که ایمان آوردهاید، بر شما درباره کشتهشدگان (به عمد، حکم) قصاص نوشته و مقرر شده: آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن. پس هر که (هر قاتلى که) از جانب برادر (دینى) خود (ولىّ مقتول) مورد چیزى از عفو قرار گرفت (همه حق قصاص یا بعضى از آن را بخشید یا تبدیل به دیه نمود) پس (بر عفوکننده است نسبت به بقیّه یا گرفتن دیه) پیروى از معروف، و (بر قاتل است) پرداخت دیه به او به نیکى و احسان. این (دستور که قصاص حکم تخییرى است نه واجب معین) تخفیف و رحمتى است از جانب پروردگارتان. پس هر که بعد از عفو، تجاوز کرد (قاتل را کشت) او را عذابى دردناک خواهد بود
نمره نهایی از لحاظ تربیتی
